داده‌های علمی و آمارهای استخراجی در مورد فرآیند و تعداد مهاجران تحصیلکرده و غیرتحصیلکرده ایرانی، غالباً با آن چه به صورت غیرعلمی و گاهی اغراق‌شده آمیز در برخی از رسانه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود، تفاوت معناداری دارد.

مهاجرت مفهومی پیچیده، چندبعدی و متغییر است که بررسی میزان تاثیرات مثبت و منفی آن بر هر جامعه‌ای، نیازمند مطالعات گسترده و بین رشته‌ای نیاز دارد.

استفاده بهینه از نیروی انسانی‌

با توجه به تغییرات فناورانه و به اصطلاح کوچک شدن جهان و میل انسان به تجربه نوع جدیدی از زندگی و محیط کار و تحصیل، در حال حاضر تقریباً همه کشورها با پدیده مهاجرفرستی روبه‌رو هستند.

حتی کشورهای که در رتبه اول مهاجرپذیری قرار دارند، خود نیز سالانه تعداد قابل توجهی مهاجر به دیگر کشورها ارسال می‌کنند.  به همین دلایل، مشکل اصلی در عدم استفاده بهینه از منابع انسانی موجود و ارتباط گیری مناسب با جمعیت تحصیلکرده مهاجر خارج از کشور است.

جایگاه ایران

وضعیت مهاجرفرستی کشور ما در دنیا با توجه به آمارها، در سطح متوسط جهانی قرار دارد و آنچنان که گفته می‌شود جزو رده‌های بالا در مهاجرفرستی نیست.

بر اساس آمارهای انیستیتو آمار یونسکو سازمان بین‌المللی مهاجرت، بخش امور اقتصادی و اجتماعی ملل متحد، پیمایش جهانی گالوپ، داده‌های سرشماری و نیز پیمایش‌های روشمند رصدخانه مهاجرت ایران، رتبه مهاجرفرستی ایران از میان 132 کشور 54 است.

همچنین ایران در رنکینگ شاخص بالقوه جذب استعدادها در میان 152 کشور رتبه 78 را کسب کرده است.

در واقع ایران توانسته است در جذب استعدادها نیز رتبه ای قابل قبول و متوسط را کسب کند، البته این رتبه با پتانسیل‌های کشور فاصله دارد.

حمایت‌ها

برای نمونه معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در یک طرح، برترین دانشجویان کشورهای همسایه را به صورت بورسیه جذب کرد. بخش عمده‌ای از این قبول‌شدگان نخبه کشور همسایه از این طرح معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری استقبال کردند و در حال حاضر در ایران شاغل به تحصیل هستند.

همچنین بر اساس آمارهای بین‌المللی حدود 3.6 درصد از جمعیت جهان مهاجرند و درصد مهاجرین ایرانی نسل اول 2.2 است، یعنی از متوسط جهانی نیز کمتر می‌باشد.

نرخ مهاجرت دانشجویان ایرانی نیز از نرخ جهانی کمر است، مسائلی مانند نوسانات نرخ ارز، همه‌گیری کووید 19، چالش‌های سیاسی و نظایر آن، مقدار فعلی را نیز بیش از گذشته کاهش داده است.

الگوهای موفق

مهاجرت اگر به صورت کنترل شده و دارای امکان برگشت باشد، می‌تواند به کانالی بسیار مفید برای واردات علم به کشور تبدیل شود.

سرچشمه دانش شرکت‌های بین‌المللی، غالباً مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی است. تقریباً هیچ شرکتی حاضر به انتقال فناوری به کشور دیگری مانند ایران حتی به بهای گزاف نیست. این دقیقاً همان مشکلی است که چینی‌ها با آن مواجه شده‌اند. راه حل کشور چین برای غلبه بر این موضوع استفاده از جمعیت انبوه اساتید و استفاده از الگوی چین در حمایت از توسعه فناوری با استفاده از الگوهای بازگشت مهاجران استفاده می‌کند.

کشور چین از طریق توسعه تعامل و ارتباط با این جمعیت مهاجر در تلاش است تا زمینه ورود این فناوری‌ها به کشور مبدا را تسهیل بخشد. انتقال فناوری به این روش بسیار ارزانتر از خرید مستقیم آن از شرکت‌های چند ملیتی مالک این فناوری‌ها است.

این بهترین و کم هزینه‌ترین راهکار برای ورود مستمر فناوری به کشور محسوب می‌شود. در صورت ارتقاء روزبه روز فناوری نیز این جمعیت مهاجر آخرین تغییرات و آپدیت‌های فناوری را نیز به کشور مادر منتقل می‌کنند.

شاید برقراری ارتباط عملی با جمعیت ایرانیان مهاجر و تلاش برای استفاده بهینه و هرچه بیشتر از نخبگان داخل کشور، باید در اولویت قرار گیرد.

معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، تلاش کرده است تا از طریق ظرفیت‌ها و طرح‌های مختلف اجرا شده، مهاجران ایرانی تحصیلکرده و نخبه را ترغیب و تشویق کند تا ارتباط بیشتری با شرکت‌ها، مراکز دانشگاهی و به صورت کلی داخل کشور برقرار کنند. این ارتباط می‌تواند از شرکت در یک همایش در ایران تا بازگشت کامل به کشور، متغییر باشد.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری

 #33